Zaterdagnacht wordt de winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd bekendgemaakt. Daarmee wordt de carrière van een nieuwe sterpianist gelanceerd. Voor een van de twaalf finalisten is dat de bekroning van hard werken - om dat topniveau te bereiken, moet je minstens tien jaar lang acht uur per dag oefenen. Een garantie op succes biedt die bekroning niet. Het komt erop aan in the picture te blijven, veel concerten te geven en daarbij altijd top te zijn. Niet weinig laureaten zijn nadien weggedeemsterd.

Niet anders was dat in de negentiende eeuw, toen het fenomeen van de virtuoos opkwam. Dat blijkt ook uit het verhaal van Clara Schumann. Friedrich Wieck, een muziekpedagoog uit Leipzig, laat zijn dochter Clara (1819-1896) van kinds af eindeloos pianospelen. Algauw wordt ze een kindsterretje. Een prima belegging, denkt Wieck, voor wie Clara het uithangbord van zijn muziekschool is, en die veel geld verdient met haar optredens. Dat is evenwel buiten de jonge vrouw gerekend. Ze wordt verliefd op een van haar vaders leerlingen, de negen jaar oudere Robert Schumann, en ze beginnen een geheime verhouding. Als Wieck die ontdekt, verbiedt hij hun relatie. Via het gerecht bedingen Schumann en Clara hun huwelijk.

Het huwelijksleven dat volgt, is niet gelukkig. De mentaal instabiele, biseksuele Robert, die ambities koestert als componist, is niet vies van een slippertje, en heeft het moeilijk met een succesvolle en creatieve vrouw aan zijn zijde. De zorg voor het huishouden en de kinderen komt op haar schouders terecht, waardoor ze nauwelijks tijd heeft om te studeren, en niet meer kan concerteren. Ook haar aspiraties als componist bergt ze op. In de muziekscene raakt ze zo snel uit het oog.

Stockholmsyndroom

Pas na Roberts dood, in 1856, pakt ze haar carrière opnieuw op met succesvolle tournees langs de belangrijkste Europese steden. Tot op hoge leeftijd blijft ze optreden en ze maakt naam met voor die tijd revolutionaire, want ingetogen concertprogramma's. Clara Schumann is een van de eersten die sonates in hun geheel speelt, in plaats van alleen het meest briljante deel; in plaats van circusnummers brengt ze intieme muziek. Later wordt ze een strenge, maar gewilde docent.

Jaren heeft Clara in de schaduw gestaan van Robert, die ontpopte als een geniale romantische toondichter. Zij werd beschouwd als de liefhebbende echtgenote die hem bijstond en aanmoedigde, en later zijn muziek propageerde. Maar in een nieuwe biografie stuurt Christine Eichel dat beeld bij.

Met behulp van hedendaagse psychologische begrippen analyseert Eichel Schumanns leven. Voor Eichel is Wieck niet de stimulator van Clara's talent, maar een man die uit eer- en geldzucht zijn dochter van haar jeugd heeft beroofd. Dat Clara veel goede woorden voor haar harde vader had: stockholmsyndroom. En die Robert Schumann? Met zijn histrionische persoonlijkheid (extreme behoefte aan aandacht, bevestiging en affectie), narcistische trekjes en gaslighting had hij haar bijna gebroken. Passionele liefde? Een toxische relatie! En de moeizame band met haar kinderen: regretting motherhood: ze voelde zich meer thuis op de concertpodia dan achter het fornuis. Eichel zet Clara neer als een desperate housewife, een eenentwintigste-eeuwse vrouw gevangen in het keurslijf van de negentiende eeuw.

Daarmee biedt Eichel een nieuwe interpretatie van het incidentrijke en aangrijpende levensverhaal van Clara Schumann, die er ook nog een lange (liefdes?)relatie met de jongere componist Johannes Brahms op nahield, een zoon in een instelling moest plaatsen en een andere met een verslavingsproblematiek vroeg ten grave droeg. Behalve een ongemeen goed vertelde, spannende biografie vol sappige anekdotes is dit een psychogram van de getormenteerde mens en fascinerende kunstenaar die Clara Schumann was.

Juli 1846. Het muzikale echtpaar Robert (36) en Clara (26) Schumann gunt zichzelf een vakantie op het Duitse waddeneiland Norderney. Ze reizen zonder kinderen, vier inmiddels, want Robert is overspannen en Clara het baren moe.

Niet dat manlief zich daar iets van aantrekt. 'Koffie, gemeenschap, een warm bad', noteert hij nuchter.

'Wat is het toch een schat', staat te lezen in Clara, een biografie waarin de Duitse schrijver-journalist Christine Eichel uitpluist hoe Clara Schumann (1819-1896), de vermaarde pianist en componist, zich ontworstelt aan de mannen in haar leven.

Natuurlijk vindt Eichel Robert geen schat. De ironie druipt wel vaker van de pagina's in een boek dat deels leest als een demasqué van Robert Schumann. Eichel stelt pittige vragen als: hoe haalt een jonge, succesvolle vrouw het in haar hoofd om met zo'n slampamper te trouwen?

Want kijk hoe het er vlak voor de trouwerij in 1840 voorstaat. Clara Wieck uit Leipzig triomfeert als pianist in heel Europa; Robert Schumann komt als componist amper aan de bak. Clara droomt van een huwelijk op gelijke hoogte; Robert worstelt met bier, meiden en mannen ('zonnejongelingen' is zijn woord). De man wil dat de vrouw thuisblijft; zij buigt, maar niet voor 'dat ene' ('ik smeek je, doe het niet meer').

Secuur beschrijft Eichel de chemie die de twee naar elkaar toe drijft. Hoe de kleine Clara aan de piano meedogenloos wordt gedrild door haar vader; hoe ze in affectie zwaar tekortkomt.

Robert is negen jaar ouder, maar overlaadt Clara vanaf het begin met aandacht. Ze wisselen brieven uit, flirten, en rond haar 16de volgt de eerste kus. Pas na een geruchtmakend proces - pa Wieck wil Clara niet kwijt - kunnen ze trouwen.

Clara zoekt in het huwelijk emotionele nabijheid, Robert vindt een haven voor zijn al te turbulente geest. Misschien zijn het de genen, misschien de syfilis die hij in 1831 oploopt bij ene Christel. Hoe dan ook takelt Robert gestaag af, tot hij in 1854 bij Düsseldorf in de Rijn springt. Nederlandse schippers redden hem, kort daarop zit de componist in de kliniek waar hij twee jaar later overlijdt.

Het zijn bekende feiten. Troebele feiten ook, want waarom springt Robert nu precies? Puur vanwege geestelijk verval? Of vermoedt hij dat Clara, de overbelaste mantelzorger, hem liever het huis uit wil? En hoe zit het met Johannes Brahms, de 20-jarige, hoogst getalenteerde huisvriend van de Schumanns?

Vast staat dat hij kort na Roberts sprong bij Clara intrekt. Moedig van haar, vindt Eichel, 'in een tijd waarin reputaties sneller geruïneerd zijn dan haar wit-zijden concertschoenen op een regenachtige dag'.

Dat Brahms smoorverliefd is, gelooft de biograaf graag. Maar dat ze toehapt, lijkt Eichel stug. Sterker, geen derde dwingeland voor Clara!

Opeens komt de spartaanse opvoeding goed van pas. Met militaire precisie hervat Clara Schumann haar Europese tournees. Alles stippelt ze zelf uit. Hoe bijvoorbeeld te reizen, als vrouw alleen? Waar goedkoop te slapen?

'Het uitoefenen van de kunst', schrijft ze aan Brahms, 'is een groot deel van wie ik ben, het is de lucht die ik inadem!' Haar kinderen zijn de dupe. Acht heeft ze er gebaard, een is inmiddels overleden. Om op pad te kunnen schakelt Clara kindermeisjes, familie en internaten in. Voor de moederrol werd in huize-Wieck nooit getraind. Het familiegevoel, zeiden Clara's kinderen later, kregen ze alleen bij Robert. Die las tenminste voor, deed spelletjes, deed gek.

'Het is ontroerend om te lezen', schrijft Eichel, 'hoe vol overgave Robert zich met zijn kinderen bezighoudt - ook al is hij natuurlijk de typische na-het-werk-papa, die de krenten pikt uit de pap van het dagelijks leven met kinderen.'

Het is de licht vileine blik die dit boek smoel geeft. De meeslepende vertelkracht blijft ook mooi overeind in de vertaling van Goverdien Hauth-Grubben. Maar soms doet de vlotheid pijn aan de ogen. Was Clara Schumann werkelijk 'de Lady Gaga van de 19de eeuw'? Moet dat, het strooien met termen als regretting motherhood?

Aan een evaluatie van Clara als de componist van tientallen stuks muziek komt het boek amper toe. Je kunt zeggen: dat rijmt met het leven van de weduwe die vooral Roberts werk consequent uitdraagt. Wel toont Eichel hoe Clara het serieuze pianorecital introduceert, wars van circuswerk à la Franz Liszt. En hoe ze op haar oude dag begint als conservatoriumdocent.

Het 'gepantserde meisje' (Clara over Clara) ontpopt zich als een strenge Professorin. De straat in Frankfurt waar ze lesgeeft, staat al gauw bekend als de 'laan van tranen en zuchten'.

Een gedetailleerde biografie over concertpianiste en componiste Clara Schumann (1819-1896). Christine Eichel beschrijft het leven van Schumann, waarbij ze afrekent met het clichébeeld van Clara als zachtaardige muze van haar echtgenoot Robert Schumann en haar minnaar Johannes Brahms. Eichel schetst hoe Schumann zich bevrijdde uit de toxische relatie met Robert en haar hele leven streed voor erkenning, vrijheid en haar carrière, ondanks de uitdagingen die vrouwen in de negentiende eeuw te verduren kregen. Schumann combineerde haar rol als moeder van zeven kinderen met een succesvolle carrière als concertpianiste en componiste, en groeide uit tot een van de grote sterren van haar tijd. In meeslepende stijl geschreven. Met zwart-witportretten. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Christine Eichel (Buer, 1959) is een Duitse schrijver, journalist en televisiemaker. Ze studeerde filosofie en literatuur- en muziekwetenschap in Hamburg. ‘Clara’ is haar eerste boek dat in het Nederlands verschijnt.